Το ελληνικό χρέος και η παταγώδης αποτυχία του ΔΝΤ (Γ. Βαρουφάκη)

Φραγκφούρτη - Βερολίνο: 1Χ2

17/02/2012

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα μικρό, υπερχρεωμένο κράτος. Επειδή όμως το χρήμα έρρεε παντού ως ασταμάτητη οικουμενική παλίρροια (παραγόμενη από ανόητες τράπεζες στην Wall Street, στο City, στην Βόρεια Ευρώπη), το κόστος δανεισμού ήταν παντού μηδαμινό κι έτσι κανείς δεν έδινε σημασία. Ξάφνου, το φθινόπωρο του 2008, η παλίρροια έδωσε την θέση της στην άμπωτη. Με την άμπωτη να «στεγνώνει» τον τραπεζικό τομέα από ρευστό χρήμα, σιγά-σιγά ήρθε και η στασιμότητα στην πραγματική οικονομία. Αναπόφευκτα, το εθνικό εισόδημα του μικρού, υπερχρεωμένου κράτους άρχισε να μειώνεται την ώρα που ο ρυθμός αύξησης του χρέους (δηλαδή το επιτόκιο) μεγάλωνε (ελέω διεθνούς έλλειψης ρευστότητας που ωθούσε τα επιτόκια προς τα πάνω). Κάποια στιγμή, κανείς δεν δάνειζε στο μικρό αυτό κράτος ώστε να εξυπηρετεί (δηλαδή να επανακυλύει) το χρέος που, το 2008, ανερχόταν στα €260 δις.

Κάπου εκεί, κατέφθασε η καλή τρόικα για να βοηθήσει να μην πτωχεύσει το μικρό κράτος. Για δύο χρόνια πλήρωνε για να αποτρέψει την πτώχευση. Αρχικά έδωσε €110 δις θέτοντας κάποιους όρους στο μικρό κράτος, όπως είναι λογικό να κάνει ο κάθε δανειστής. Ενάμιση χρόνο μετά, υποσχέθηκε άλλα €130 δις. Και, σαν να μην έφτανε αυτό, προσέθεσε στα «δώρα» που κόμιζε κι ένα «κούρεμα» προηγούμενων χρεών της τάξης (υποτίθεται) των €100 δις.

Όποιος δεν γνωρίζει τίποτα άλλο από τα παραπάνω (σωστά) δεδομένα, θα πρέπει να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτή η κυρία τρόικα είναι και φιλεύσπλαχνη και γενναιόδωρη: Συνολικά έδωσε €240 δις από την «τσέπη» της και μεσολάβησε με τους παλαιούς δανειστές του μικρού κράτους να «σβήσουν», να διαγράψουν δηλαδή, άλλα €100 δις. Δηλαδή, κόμισε €340 δις ως δώρα στο μικρό, υπερχρεωμένο κράτος.

Ας τα δεχθούμε όλα αυτά. Έστω λοιπόν ότι η κυρία τρόικα είναι, πράγματι, φιλεύσπλαχνη και γενναιόδωρη. Αυτό όμως σημαίνει ότι είναι και απελπιστικά ηλίθια. Ξέρω ότι είναι βαριά η λέξη αλλά, αλίμονο φίλες και φίλοι, πως μπορούμε να καταλήξουμε σε διαφορετικό χαρακτηρισμό (από το ότι η τρόικα αξίζει το Νόμπελ Βλακείας) όταν, με στόχο να καταπολεμήσει ένα χρέος της τάξης των €260 δις, άντε €298 δις το 2010, αφιέρωσε €340 δις αλλά το μικρό, υπερχρεωμένο κράτος, παρόλο αυτόν τον πακτωλό χρημάτων της κυρίας τρόικας, κατέληξε και πάλι να χρωστά πάνω από €345 δις!

Θα το πω άλλη μια φορά για να το συλλάβω κι ο ίδιος: Ένα μικρό κράτος της ευρωζώνης πριν δύο χρόνια είχε ένα δυσβάστακτο χρέος της τάξης των περίπου €300 δις. Η τρόικα προσέφερε στο μικρό αυτό κράτος, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, €340 δις για να το βοηθήσει. Και που φτάσαμε σήμερα; Φτάσαμε το μικρό μας κράτος να χρωστά €340 δις και βάλε. Μα αν το 2010 η κα Μέρκελ και ο κ. Strauss-Kahn  (αλήθεια τον θυμάστε αυτόν;) είχαν πει στον κ. Παπανδρέου «Γιώργο μας, παιδί μας, μην σκας, θα αποπληρώσουμε εμείς όλο το ελληνικό δημόσιο χρέος σήμερα», θα γλύτωναν €40 δις και η Ελλάδα δεν θα χρώσταγε δεκάρα!

Υπεραμυνόμενοι βέβαια του εαυτού τους (δηλαδή της μεγαλειώδους κουταμάρας τους) θα έλεγαν ότι δεν φταίνε εκείνοι αλλά το ελληνικό κράτος που δεν έκανε αυτά που υποσχέθηκε. Ορθόν αλλά εκτός θέματος. Μπορεί, πράγματι, να είναι αναμφισβήτητο ότι το ελληνικό κράτος δεν κατάφερε να κάνει σε δύο χρόνια, όπως είχε υποσχεθεί, όλες τις μεταρρυθμίσεις που χρόνιζαν για δεκαετίες. Είναι, όμως, ή δεν είναι αλήθεια ότι το ελληνικό δημόσιο μείωσε το πρωτογενές του έλλειμμα τα τελευταία δύο χρόνια (με μισανθρωπικές περικοπές, βεβαίως-βεβαίως, των εισοδημάτων των πιο αδύναμων) κατά περίπου 9%; Είναι ή δεν είναι αλήθεια ότι τέτοια μείωση δεν έχει ξαναγίνει πουθενά και ποτέ, σε καιρό ειρήνης και σε περίοδο ύφεσης, στην οικονομική ιστορία της ανθρωπότητας; Και στα δύο ερωτήματα η απάντηση είναι απολύτως θετική. Άρα, όσο ανεπρόκοπο κι αν είναι το ελληνικό κράτος (που σίγουρα είναι), η αλήθεια παραμένει αμείλικτη για την τρόικα: Παρέλαβαν τον Μάη του 2010 ένα χρέος λιγότερο των €300 δις, έβαλαν το ελληνικό δημόσιο να σφίξει βάναυσα το ζωνάρι του, βρήκαν €340 δις υπέρ του ελληνικού δημοσίου και κατέληξαν, παρά τις θυσίες του έλληνα μικρομεσαίου και των υπόλοιπων ευρωπαίων φορολογούμενων, να αυξήσουν (!!!) το ελληνικό δημόσιο χρέος κατά €40 δις. Και σαν να μην έφτανε αυτό, την ίδια εποχή κατάφεραν να συρρικνώσουν (όπως τους προειδοποιούσαμε ότι θα κάνουν) το εθνικό εισόδημα, από το οποίο θα πρέπει να αποπληρωθεί το χρέος, κατά 15%. Εύγε τρόικα!

Και τώρα;

Τώρα κατάλαβαν, πολύ αργά βέβαια, την κορυφαία κουταμάρα τους. Πήραν ένα πρόβλημα το οποίο μπορούσε να έχει διευθετηθεί με ένα ποσό των €40 ή €50 δις (π.χ. ένα άτοκο δάνειο τον Ιανουάριο του 2010) και το μετέτρεψαν σε μια μαύρη τρύπα του ενός τρις και βάλε – αν λάβουμε υπ’ όψη μας τα μνημόνια της πεσούσης Ιρλανδο-Πορτογαλίας, τα κρυφά μνημόνια της αποτελματωμένης Ιταλο-ισπανίας, και πάει λέγοντας.

Τώρα κατανόησαν ότι κάτι αντίστοιχο πέτυχαν και στους καλούς, αλλά σχεδόν το ίδιο αδύνατους, μαθητές της τάξης: στην Πορτογαλία και στην Ιρλανδία, όπου κι εκεί, παρά το ενθουσιώδες αυτομαστίγωμα των λαών αυτών, τα νούμερα είναι εξ ίσου καταδικαστικά για την κυρία τρόικα. Όσο για την Ισπανία και Ιταλία, βρίσκονται κι αυτές ακριβώς στο ίδιο  μονοπάτι. Μόνο που όταν το δικό τους πολλαπλάσιο χρέος, και το δικό τους εθνικό εισόδημα, μπει στο στάδιο της σκοτοδίνης που βρίσκονται οι μικρότερες των πτωχευμένων χωρών-μελών, θα είναι πολύ αργά για την ευρωζώνη. Θα έχει έρθει το τέλος του δρόμου και η Γερμανία θα αναγκαστεί να φτιάξει μια νέα νομισματική ένωση ανατολικά του Ρήνου και βόρεια των Άλπεων – με κόστος την απώλεια των ασιατικών αγορών και τον τριπλασιασμό της γερμανικής ανεργίας.

Μπροστά σε αυτή την συνειδητοποίηση, έχει ξεσπάσει ένας γερός πόλεμος μεταξύ, ουσιαστικά, Φραγκφούρτης και Βερολίνου. Από την μία μεριά έχουμε τον χρηματοπιστωτικό τομέα, την Φραγκφούρτη, όπου επικρατεί σχεδόν ομοφωνία: Τα δάνεια της Ελλάδας θα αποπληρώνονται κανονικά τους επόμενους δύο μήνες, μέχρι να τελειώσουν (ελπίζουν «αισίως») οι Γαλλικές Προεδρικές εκλογές. Κατόπιν Ελλάδα και Πορτογαλία θα «ακρωτηριαστούν» και θα «καυτηριαστούν» ώστε να μην επεκταθεί η γάγγραινα στην υπόλοιπη ευρωζώνη.  Από την άλλη έχουμε την Καγκελαρία όπου επικρατεί μια μοναδική κακοφωνία: Κάποιοι συμφωνούν με την Φραγκφούρτη, άλλοι επιμένουν ότι η μοναδική «λύση» είναι η αποχώρηση της Γερμανίας από το ευρώ (και, συγκεκριμένα, η νομισματική απόσχιση από την Γαλλία), κάποιοι τρίτοι εμμένουν πως η ευρωζώνη πρέπει να διατηρηθεί ως έχει αλλά οι πτωχευμένες χώρες να ενισχυθούν ουσιαστικά. Μπροστά στο φάσμα αυτής της κακοφωνίας, η κα Μέρκελ τείνει, συντηρητική ούσα, υπέρ του status quo. Δηλαδή, στην συνέχιση της σημερινής ανοησίας, όπου κράτη σαν το δικό μας δέχονται εκατοντάδες δις με αποτέλεσμα το χρέος να… μεγαλώνει και το εθνικό εισόδημα να μειώνεται. Δεν είναι ότι η γερμανίδα καγκελάριος δεν κατανοεί ότι η σημερινή ατραπός οδηγεί στην καθίζηση όλης της ευρωζώνης. Η αμφιθυμία της γερμανικής ηγεσίας απλά αντανακλά το ότι από την μία μεριά νιώθουν πως στερούνται της πολιτικής υποστήριξης να αντιμετωπίσουν ορθολογικά την Κρίση (καθώς κάτι τέτοιο απαιτεί μόνιμη δέσμευση της Γερμανίας με την ευρωζώνη) ενώ από την άλλη διαφωνούν (και καλά κάνουν) με την λύση της Φραγκφούρτης – αυτό που ονομάζω ακρωτηριασμός-καυτηριασμός.

Η λύση της Φραγκφούρτης

Πριν μερικές μέρες ήμουν στην Φραγκφούρτη γυρίζοντας ένα ντοκυμαντέρ για το αγγλικό Channel 4. Στο πλαίσιο των γυρισμάτων μου δόθηκε η ευκαιρία να μιλήσω με τρεις μεγαλοτραπεζίτες, με τον Πρόεδρο του Χρηματιστηρίου και με διευθυντή μιας εγχώριας σκιώδους τράπεζας. Αν και τους συνάντησα ξεχωριστά, η μεταξύ τους ομοφωνία ήταν εντυπωσιακή. Εν συντομία, κρίνουν ότι (όπως έγραψα παραπάνω), μετά τις γαλλικές εκλογές, Ελλάδα και Πορτογαλία θα οδηγηθούν στην έξοδο από την ευρωζώνη. Γιατί; Επειδή, όπως παραδέχθηκαν, η Γερμανία έσφαλε. Επειδή η θεραπεία των τελευταίων δύο ετών απεδείχθη δηλητηριώδης (όπως έγραφα πιο πάνω). Παραδέχονται με άλλα λόγια την κουταμάρα των Μνημονίων όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των υπόλοιπων. Θεωρούν ότι τα Μνημόνια σκότωσαν την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Τις μετέτρεψαν σε μέλη των οποίων η γάγγραινα που προκάλεσε η λάθος θεραπεία δεν μπορεί πια να γιατρευτεί και πως χρειάζεται: (α) να σταματήσει η δηλητηριώδης θεραπεία (δηλαδή η σφικτή λιτότητα) στα υπόλοιπα μέλη που δεν έχουν ακόμα φτάσει στην φάση της γάγγραινας (Ιταλία, Ισπανία και, με λίγη προσπάθεια, Ιρλανδία), και (β) να καυτηριαστεί η πληγή που θα αφήσουν οι ακρωτηριασμοί της Ελλάδας και της Πορτογαλίας (δηλαδή, η αποχώρισή μας από το ευρώ). Και πως θα καυτηριαστούν; Με την παροχή περίπου €2 τρις φρέσκου χρήματος από την ΕΚΤ στις τράπεζες των εναπομεινάντων μελών (ιδίως της Ιταλίας και της Ισπανίας) και, παράλληλα, την διαγραφή μεγάλου μέρους του χρέους της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, με παράλληλη στήριξη κάποιων από τις τράπεζές μας, ώστε οι δύο υπό ακρωτηριασμό χώρες να μην καταρρεύσουν εντελώς.

Πλάνη οικτρά

Η λύση της Φραγκφούρτης, αν και δεν έχει επικρατήσει, κερδίζει καθημερινά έδαφος στην Γερμανία. Αυτό εξηγεί εν μέρει κάποιες από τις ρήσεις του κ. Schauble και την γενικότερη δυστοκία που παρατηρούμε όσον αφορά το Μνημόνιο 2. (Ένας άλλος λόγος είναι ότι, μπροστά την αποκάλυψη της κουτής πολιτικής απέναντι στο ελληνικό χρέος, η γερμανική ηγεσία κερδίζει κάποιους πόντους εμφανιζόμενη να μην θέλει να ρίξει κι άλλα δις στην συγκεκριμένη μαύρη τρύπα.) Κανείς δεν γνωρίζει αν τελικά για πόσο πρυτανεύει ο συντηρητισμός της κας Μέρκελ ή αν θα επικρατήσει σύντομα ο ενθουσιασμός της Φραγκφούρτης για την λύση του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού. Στις αράδες που ακολουθούν, και με τις οποίες κλείνω, θα μου επιτρέψετε να παραθέσω έξι λόγους γιατί η αισιοδοξία της Φραγκφούρτης (ότι δηλαδή είναι δυνατή η διάσωση της ευρωζώνης με την αποπομπή δύο ή περισσότερων χωρών) θεμελιώνεται σε πλάνη οικτρά.

1. Η Φραγκφούρτη υποθέτει πως γνωρίζει εκείνο που είναι εξ ορισμού άγνωστο, τουλάχιστον πριν την καταστροφή: το κόστος ενός ακρωτηριασμού. Οι διασυνδέσεις των τραπεζικών συστημάτων της Ελλάδας, της Γαλλίας και της Γερμανίας, αλλά και της Πορτογαλίας και της Ισπανίας, θα φανούν στο φώς της ημέρας μόνον Μετά την Καταστροφή – ακριβώς όπως οι διασυνδέσεις της σχετικά μικρής Lehman’s με το διεθνές τραπεζικό σύστημα ήταν αδύνατον να φανούν παρά μόνο μετά την Κατάρρευση.
2. Η μαζική παροχή φρεσκοκομμένου χρήματος στις τράπεζες της ευρωζώνης (μετά από ένα ακρωτηριασμό Ελλάδας-Πορτογαλίας) θα λειτουργήσει ως μια κολοσσιαία ένεση κορτιζόνης σε καρκινοπαθή: ναι μεν θα τον ανακουφίσουν για κάποιον καιρό αλλά, στο μεταξύ, ο καρκίνος θα κάνει την δουλειά του στο «εσωτερικό», μεγαλώνοντας, γινόμενος πιο κακοήθης και, εν τέλει, περισσότερο θανατηφόρος. Εν συντομία, όπως οι τράπεζες της Ιαπωνίας κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, ενισχυόμενες από ποτάμια ρευστότητας, έκρυβαν τις κακοήθειές τους επιταχύνοντας την αποτελμάτωση της πραγματικής οικονομίας, κάτι αντίστοιχο θα γίνει και σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ισπανία. Όταν λοιπόν ξεσπάσει, από τους κόλπους αυτών των ίδιων τραπεζών, ένα νέο κύμα κρίσης, τότε ο ακρωτηριασμός της Ελλάδας και της Πορτογαλίας θα πάρει σβάρνα και την Ιταλία, την Ισπανία, με τελευταία και καλύτερη την Γαλλία. Όλα αυτά τα τρις που θα έχουν ξοδευτεί για να σωθεί ο γαλλο-γερμανικός άξονας θα έχουν πάει στράφι. Και το χειρότερο; Θα έχουν χαθεί τουλάχιστον τρία χρόνια οικονομικής ανάπτυξης. Αρκετά για να μείνει η Ευρώπη μονίμως πίσω από τις οικουμενικές εξελίξεις.
3. Οι απώλειες των φορολογουμένων στις πλεονασματικές χώρες, από τις πτωχεύσεις στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία, θα εντείνουν την αντίθεση των λαών της Γερμανίας, της Ολλανδίας κλπ στις νέες διασώσεις κρατών-μελών που δεν θα μπορούν να διασωθούν μόνον μέσω την παροχής ρευστότητας στις τράπεζές τους. Την ώρα που θα χρειαστούν περισσότερα χρήματα για νέα δάνεια, οι βόρειοι φορολογούμενοι που θα πρέπει να τα εγγυηθούν θα αρνηθούν πεισματικά.
4. Οι ξένες επενδύσεις (π.χ. της Κίνας, της Ρωσίας, των αμερικανικών επιχειρήσεων) στην ευρωζώνη θα στερέψουν μπροστά στο αποτρόπαιο θέαμα του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού και της αβεβαιότητας που αυτός θα προκαλεί για το τι μέλλει γενέσθαι.
5. Σε έναν αλληλένδετο κόσμο, η λύση της Φραγκφούρτης θα σπείρει την αβεβαιότητα σε κάθε γωνιά της γης και, έτσι, θα ενδυναμώσει τους ανέμους της ύφεσης που, καθώς η γη είναι στρογγυλή, θα επιστρέψουν στην Γηραιά Ήπειρο δριμύτεροι, μεγαλώνοντας την ύφεση στις χώρες τόσο του Βορρά όσο και του Νότου, καθιστώντας το εγχείρημα της διάσωσης αυτού που απέμεινε από την κραταιά ευρωζώνη αδύνατον.
6. Ο έκτος λόγος είναι δομικός. Το πρόβλημα της ευρωζώνης δεν είναι η Ελλάδα που, όπως είδαμε, θα είχε αποφύγει δύο έτη παγκόσμιων πρωτοσέλιδων με μια πιο ήπια αντιμετώπιση. Το πρόβλημα της ευρωζώνης είναι η έλλειψη ενός ενοποιημένου, πανευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου για τις τράπεζες, η ανικανοποίητη ανάγκη μιας νομισματικής ένωσης για έναν βαθμό ενοποίησης του δημόσιου χρέους και, τέλος, η απουσία μιας πραγματικά πανευρωπαϊκής επενδυτικής πολιτικής που να στρέφει τις αποταμιεύσεις (οι οποίες τριγυρνούν ανά τον κόσμο σαν μια άδικη κατάρα) προς παραγωγικές (και επικερδείς) επενδύσεις στις περιοχές και τους κλάδους που τις έχουν μεγαλύτερη ανάγκη (από την Ελλάδα έως την Α. Γερμανία). Κανένα μέρος αυτής της τριλογίας δομικών προβλημάτων δεν θα επιλυθεί με την μέθοδο του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού. Κανένα. Όπερ μεθερμηνευόμενο, αν επικρατήσει η άποψη της Φραγκφούρτης, πολύ σύντομα τα ίδια φαινόμενα κατάρρευσης θα επανεμφανιστούν σε ό,τι έχει απομείνει από την ευρωζώνη.

Επίλογος

Όλοι, πλην μερικών εκ των πολιτικών μας, έχουν κατανοήσει την κορυφαία  κουταμάρα που μας ήρθε υπό την μορφή των δανειακών συμβάσεων (που έγιναν γνωστές ως Μνημόνια, Μεσοπρόθεσμα κλπ). Απεδείχθησαν δηλητηριώδεις για ολόκληρη την ευρωζώνη. Ακόμα και στην Φραγκφούρτη και στο Βερολίνο κατάλαβαν ότι, αν συνεχιστεί αυτή η πολιτική, θα βουλιάξουν και οι ίδιοι. Έως εκεί συμφωνούν (για αυτό και ο ξύπνιος κ. Monti δεν φοβάται να διακηρύττει, ακόμα και μπροστά σε γερμανούς ιθύνοντες, «Φτάνει η λιτότητα!). Κάπου όμως εκεί αρχίζει η διαφωνία που τείνει να πάρει την μορφή καυγά: Ενώ η Φραγκφούρτη απέκτησε, πρόσφατα, μια αισιοδοξία ότι μπορεί να μην αλλάξει τίποτα πετώντας απλά Ελλάδα και Πορτογαλία εκτός ευρώ, το Βερολίνο διστάζει. Αυτό είναι καλό. Αλλά δεν αρκεί: Όσο ο δισταγμός του Βερολίνου σημαίνει συνέχιση της δηλητηριώδους «θεραπείας» των Μνημονίων, τόσο πιο κοντά θα έρθουν οι χώρες μας στην πραγματική γάγγραινα και τόσο πιο πολύ θα πλησιάσει η στιγμή που η Φραγκφούρτη θα υπερισχύσει, με αποτέλεσμα καταστροφικό για όλους: Βορρά και Νότο, Ανατολή και Δύση (και δεν αναφέρομαι μόνο στην Ευρώπη).

Κι εμείς; Ψηφίζοντας κάθε κουταμάρα που μας δίνουν, από τον Μάη του 2010 έως τώρα, αφήνουμε την άποψη της Φραγκφούρτης να κερδίζει έδαφος, ερχόμενοι όλο και κοντύτερα στην στιγμή του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού μας. Αν, αντίθετα, είχαμε μια ηγεσία με το κουράγιο να πει όχι στα νέα δάνεια, πριν από την επικράτηση της Φραγκφούρτης, και παράλληλα δηλώνοντας ρητά ότι η θέση της Ελλάδας στην ευρωζώνη είναι αδιαπραγμάτευτη, τότε θα δίναμε στο Βερολίνο (το οποίο δεν θα αφήσει όσο παραμένει αντίθετο στην άποψη της Φραγκφούρτης να προχωρήσει ο ακρωτηριασμός) μια τελευταία ευκαιρία να σώσει την ευρωζώνη από την διπλή απειλή (α) των κουτών Μνημονίων και (β) της παράλογης λογικής της Φραγκφούρτης.

Τελευταία ευκαιρία

10/02/2012

Άλλη μια φορά, τα «μέσα ενημέρωσης», τόσο εδώ όσο και στο εξωτερικό, στενάζουν πάνω από το λάθος ερώτημα. Το ερώτημα δεν είναι αν θα συμφωνηθεί η νέα δανειακή σύμβαση Ελλάδας-τρόικας. Το ερώτημα είναι τι θα γίνει όταν (κι όχι εάν) δεν είναι δυνατόν να κρυφτεί η αποτυχία της.

Το ότι θα αποτύχει είναι δεδομένο. Με την ήδη αποτελματωμένη (εδώ και πολλούς μήνες) βιομηχανική παραγωγή να μειώνεται κατά 11,3% σε έναν μόνο μήνα (Δεκέμβριο), τα δημόσια έσοδα να κατρακυλούν κατά 18% τον επόμενο μήνα (Ιανουάριο), και την ανεργία να πετάει στο 20,9% (από 18.2% τον αμέσως προηγούμενο μήνα), το «πλάνο» του Μνημονίου Νο.2 βρίσκεται ήδη νοκ άουτ στο καναβάτσο της ζωής. Μόνο η ελληνική κυβέρνηση προσποιείται ότι είναι όρθιο. (Μην ξεχνάμε ότι ήταν ένα «πλάνο» που βασίστηκε στην υπόθεση ότι εντός του πρώτου τριμήνου του 2012 η οικονομία θα έχει ήδη σταθεροποιηθεί.)

Οπότε, ας περάσουμε χωρίς χρονοτριβή στο ερώτημα που δεν έχουμε το δικαίωμα να αγνοούμε: Τι θα γίνει όταν η αποτυχία της νέας σύμβασης γίνει το ίδιο ξεκάθαρη με εκείνη της πρώτης (του Μνημονίου Νο.1); Ας πάρουμε τα τρία σενάρια που θέτουν υποψηφιότητα αυτές τις μέρες στον διεθνή τύπο: Το πρώτο είναι να υπάρξει νέο κούρεμα (αυτή την φορά των δανείων που έχουμε πάρει από την τρόικα) συν νέα δάνεια από την... τρόικα. Το δεύτερο είναι να εξαναγκαστεί η Ελλάδα να εξέλθει από το ευρώ. Το τρίτο είναι να αφήσουν το ελληνικό δημόσιο να πτωχεύσει εντός του ευρώ. Ας τα πάρουμε ένα-ένα.

Σενάριο 1: Τρίτο Μνημόνιο

Δεν είναι λίγοι οι οπαδοί της νέας δανειακής συμφωνία, του Μνημονίου Νο.2,  που μου λένε: «Ας πάρουμε αυτά που μας δίνουν τώρα, κι όταν έρθει η στιγμή που θα αποδειχθεί ότι Μνημόνιο Νο.2 δεν περπατάει, θα μας κουρέψουν κι άλλα από αυτά που χρωστάμε.» Προφανώς αναφέρονται σε κούρεμα των δανείων από την τρόικα, καθώς αυτά που θα χρωστάμε στους ιδιώτες (μετά το όποιο PSI τώρα) θα διέπονται από το αγγλικό Δίκαιο, οπότε ένα κούρεμα θα οδηγήσει στην καταδίκη της χώρας στα αγγλικά δικαστήρια – μια εξέλιξη που καμία χώρα δεν θέλει. Πόσο πιθανό είναι όμως να μας «συγχωρήσει» ένα μέρος του χρέους η τρόικα; Κατ΄αρχάς, τα δάνεια της τρόικας αποτελούνται από τρία μέρη: (1) δάνειο από την ΕΚΤ, (2) δάνειο από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη και (3) δάνειο από το ΔΝΤ (το 1/3 του συνόλου).

Από αυτά τα τρία μέρη, το κομμάτι του ΔΝΤ δεν «αγγίζεται», καθώς το ΔΝΤ σε καμία περίπτωση δεν θα ήθελε να υπάρξει τέτοιο παγκόσμιο προηγούμενο. Το ίδιο και με το (1), καθώς η ΕΚΤ είναι αποφασισμένη να ισχύει για τα δάνειά της ότι και με τα δάνεια του ΔΝΤ. Μένει λοιπόν το (2). Το (2) απαιτεί την εξής απόφαση από τα κοινοβούλια 16 χωρών (συμπεριλαμβανομένων και ήδη πτωχευμένων, όπως η Πορτογαλία, που είχαν εγγυηθεί ένα μέρος των δανείων του Μνημονίου Νο.1): Να βάλουν το χέρι στην τσέπη για πρώτη φορά προς όφελος της Ελλάδας!

Πράγματι, έως τώρα, τα υπουργεία οικονομικών των 16 δεν μας έστελναν χρήματα. Απλά εγγυόντουσαν τα δάνεια αυτά για το ελληνικό δημόσιο. Χέρι στην τσέπη θα βάλουν μόνο όταν το ελληνικό δημόσιο δεν τα αποπληρώνει στο ακέραιο (δηλαδή αν κουρευτούν και αυτά τα δάνεια). Πιστεύετε εσείς ότι μετά την αποτυχία και του δεύτερου Μνημονίου, οι 16 εταίροι μας της ευρωζώνης θα δεχθούν να βάλουν για πρώτη φορά το χέρι στην τσέπη για πάρτη του ελληνικού δημοσίου; Δεν χρειάζεται να απαντήσετε. Είναι προφανές ότι δεν θα το κάνουν.

Το μόνο που είναι πιθανόν να γίνει, και μάλιστα αρκετά σύντομα, είναι η ΕΚΤ να αποφασίσει όχι να μην χάσει αλλά να μην... κερδίσει από την δυστυχία του ελληνικού δημοσίου. Πιο συγκεκριμένα, η ΕΚΤ έχει αγοράσει πάνω από €50 δις ελληνικών ομολόγων στο 80% της αξίας τους. Λέγεται ότι σχεδιάζουν την ανταλλαγή αυτών των ελληνικών ομολόγων με ομόλογα του EFSF αξίας ίσης με τα χρήματα που έδωσε η ΕΚΤ για να αγοράσει τα ελληνικά ομόλογα (δηλαδή το 80% της αξίας τους). Κατόπιν, το EFSF θα πουλήσει στην Ελλάδα τα ελληνικά ομόλογα σε μια αξία ίση με εκείνη των δικών της ομολόγων που έδωσε στην ΕΚΤ. Έτσι, το ελληνικό δημόσιο θα έχει επαναγοράσει στο 80% της αξίας τους τα ομόλογά του που έχει αυτή την στιγμή η ΕΚΤ στα βιβλία της. Με τι χρήματα θα τα αγοράσει όμως; Με χρήματα που θα της δανείσει η τρόικα ή το EFSF! Καθώς όμως αυτά τα χρήματα δανείζονται έντοκα, η ελάφρυνση του 20% μειώνεται. Με απλά λόγια, πολύ κακό για το τίποτα. [Προσέξτε ότι όλα αυτά δεν είναι παρά παιδιαρίσματα. Αν η ΕΚΤ ήθελε, μπορούσε να πει στην Ελλάδα ότι θα δεχθεί να πληρωθεί, όταν έρθει η ώρα, μόνο το 80% της αξίας των ελληνικών ομολόγων που διαθέτει. Δηλαδή αυτά που πλήρωσε για να τα αγοράσει. Όμως αυτό θα ήταν «απαράδεκτο» καθώς, στο νοσηρό μυαλό τους, το να μην κερδίσουν από την αγοραπωλησία ελληνικών ομολόγων συνιστά... χρηματοδότηση της Ελλάδας. Για να μην συνιστά κάτι τέτοιο, σκέφτονται να παίξουν τις κουμπάρες, με τον τρόπο που σας περιέγραψα. Τέτοια βλέπουν οι Αμερικάνοι κι οι Κινέζοι και βγαίνουν από τα ρούχα τους.]

Περιληπτικά, στην καλύτερη των περιπτώσεων, μετά την αποτυχία του Μνημονίου Νο.2, το όποιο επιπρόσθετο κούρεμα γίνει θα είναι πολύ μικρό. Τι θα σημάνει αυτό για το δημόσιο χρέος; Δεν μπορούμε να ελπίζουμε ότι μαζί με τα όποια οφέλη από το PSI, θα σταθεροποιηθεί; Όχι, δεν μπορούμε. Δεδομένου ότι η οικονομία μας είναι σε ελεύθερη πτώση (ελέω επιθετικών περικοπών), πολύ, πολύ σύντομα το δημόσιο χρέος θα βρεθεί και πάλι σε τροχιά προς το 150%. Γιατί; Επειδή μια χώρα της οποίας το δημόσιο χρέος είναι αρκετά πάνω από το 100% για να το σταθεροποιήσει πρέπει να έχει ένα ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομικής δραστηριότητας που να μην διαφέρει πολύ από το επιτόκιο με το οποίο δανείστηκε πρόσφατα. Ακόμα και στο 3% να ρίξει η τρόικα το επιτόκιο, με ρυθμό μεγέθυνσης στο -6% και -7%, το χρέος παραμένει εκρηκτικό.

Συνεπώς, η αποτυχία της σύμβασης του Μνημονίου Νο.2, που μεθαύριο καλούνται να υπερψηφίσουν οι βουλευτές μας, δεν υπάρχει πιθανότητα να οδηγήσει τους ευρωπαίους «εταίρους» μας να μας δώσουν και τρίτο Μνημόνιο. Μένουν λοιπόν τα εξής δύο σενάρια:

Σενάριο 2: Εξοβελισμός από το ευρώ

Κάθε μέρα που περνά, ακούγονται εντός της γερμανικής ελίτ όλο και πιο δυνατά οι φωνές που ζητούν να χρησιμοποιηθεί ο χρόνος που «κερδίζουν» με το Μνημόνιο Νο.2 ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για την εκπαραθύρωση της Ελλάδας από την ευρωζώνη. Και πως θα το κάνουν αυτό; Με δύο τρόπους: (α) Καθιστώντας την ζωή τόσο αφόρητη στην Ελλάδα που ο λαός της να επιλέξει να φύγει τόσο από την ευρωζώνη όσο και από την ΕΕ, και (β) αφήνοντας να εννοηθεί ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν θα στηρίζονταν από την ΕΚΤ σε μια περίπτωση πανικού των αποταμιευτών, κάτι που κάλλιστα μπορεί να προκαλέσει τον πανικό και την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.

Οι φωνές αυτές (που παραμένουν μειοψηφικές στο Βερολίνο, αλλά οι οποίες δυναμώνουν) θεωρούν ότι, με τις τονωτικές ενέσεις του τρισεκατομμυρίου ευρώ που θα έχει κάνει στο τραπεζικό σύστημα η ΕΚΤ του κ. Draghi, οι κλυδωνισμοί από τον εξοβελισμό της Ελλάδας από το ευρωσύστημα θα είναι διαχειρίσιμοι. Όσοι το πιστεύουν αυτό είναι, κατά την ταπεινή γνώμη μου, επικίνδυνα ανόητοι. Πράττουν λάθος πανομοιότυπο με εκείνο του Hank Paulson, του υπουργού οικονομικών του Προέδρου Bush, όταν θεώρησε πως μπορεί να αφήσει την Lehman να καταρρεύσει απορροφώντας τους κραδασμούς μέσα από την παροχή ρευστότητας στις υπόλοιπες τράπεζες.

Εξακολουθώ λοιπόν να πιστεύω ότι όσοι σκέφτονται έτσι είναι βαθειά νυχτωμένοι: Οι διασυνδέσεις τόσο μεταξύ των ιδιωτικών τραπεζών όσο και μεταξύ των Κεντρικών Τραπεζών της ευρωζώνης είναι τόσο περίπλοκες που ο εξοβελισμός μίας χώρας θα οδηγήσει στην κατάρρευση της ευρωζώνης. Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι δεν θα επικρατήσουν οι επικίνδυνα ανόητοι στο Βερολίνο (δεν θα ήταν η πρώτη φορά άλλωστε). Σε αυτή την περίπτωση, η Ελλάδα μπορεί να βρεθεί εκτός ευρώ σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον επιταχυνόμενης Κρίσης που γρήγορα θα δει το ευρώ να εξαφανίζεται. Αν όντως έτσι συμβούν τα πράγματα (και ανεξάρτητα του πόσο καιρό θα πάρει στο ευρώ να διαλυθεί μετά από μία ελληνική έξοδο), σκεφτείτε τι κακό θα μας έχει κάνει το να έχουμε ήδη δεσμευτεί στο Μνημόνιο Νο.2.

• Πρώτον, θα έχουμε ένα χρέος στους παλαιούς δανειστές μας (λόγω PSI) εκπεφρασμένο σε ευρώ και μάλιστα υπό το αγγλικό δίκαιο. Αυτό το χρέος, θα παραμείνει σε ευρώ όσο υπάρχει ευρώ. Κι όταν το ευρώ θα διαλυθεί (αν έχω δίκιο στην πρόβλεψή μου αυτή) η αξία του θα διαμορφωθεί, σύμφωνα με το αγγλικό δίκαιο, στην βάση μιας λογιστικής μονάδας (σαν το παλιό ECU που ήταν ο πρόδρομος του ευρώ) η οποία θα αντανακλά πιο πολύ την αξία του νέου γερμανικού νομίσματος!
• Δεύτερον, τα χρέη μας τόσο του Μνημονίου Νο.1 όσο και του Μνημονίου Νο.2 (προς το ΔΝΤ και τους υπόλοιπους ευρωπαίους τέως εταίρους μας) θα τρέχουν σε σκληρό νόμισμα.
• Τρίτον, τα έσοδα από τις όποιες ιδιωτικοποιήσεις κάνουμε (π.χ. του ΟΠΑΠ) θα έχουν χαθεί, καθώς θα τα έχουμε χρησιμοποιήσει για αποπληρωμή ενός μικρού μέρους των υπέρογκων δανείων μας και, βέβαια, δεν θα μπορεί το κράτος να τα χρησιμοποιεί στην πιο δύσκολη στιγμή του  –  τότε που θα βρίσκεται εκτός Ευρώπης και εκτός αγορών και δεν θα έχει ξένο συνάλλαγμα για να επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να εισάγει βασικά αγαθά (κάτι που όσο είμαστε στο ευρώ δεν υφίσταται ως πρόβλημα καθώς οι επιχειρήσεις διαθέτουν άμεση πρόσβαση στο «ξένο» νόμισμα, στο ευρώ).
• Τέταρτον, το εθνικό εισόδημα (το ΑΕΠ) θα είναι σημαντικά χαμηλότερο την ώρα που θα έρθει ο εξοβελισμός λόγω αποδοχής των μέτρων που συνοδεύουν το Μνημόνιο Νο.2.

Σενάριο 3: Μελλοντική πτώχευση εντός της ευρωζώνης

Αν τελικά οι φωνές που θέλουν τον εξοβελισμό της Ελλάδας από το ευρώ, μετά την σίγουρη αποτυχία του Μνημονίου Νο.2, δεν υπερισχύσουν, και κυριαρχήσει ο ορθολογικός φόβος πως μία έξοδος ενός μέλους θα φέρει την κατάρρευση όλου του ευρω-οικοδομήματος, τι άλλο μπορεί να συμβεί (δεδομένου ότι ένα Μνημόνιο Νο.3 είναι αδύνατον); Μα να αφεθεί η Ελλάδα να κάνει αυτό που κάνουν πολιτείες των ΗΠΑ εντός της μεγάλης ζώνης του δολαρίου: στάση πληρωμών μέχρις νεοτέρας! Το κράτος μας θα συνεχίσει να ζει εντός των ορίων που του επιβάλουν τα φορολογικά του έσοδα (κάτι που πρέπει να κάνει έτσι κι αλλιώς υπό το Μνημόνιο Νο.2) και η ΕΕ θα τρέχει και δεν θα φτάνει να καταλαγιάσει τον μεγάλο αναβρασμό που θα επικρατεί στις αγορές καθώς οι μαύρες τρύπες των τραπεζών θα έχουν μεγαλώσει κι άλλο και τα CDS θα έχουν πυροδοτηθεί ξεκινώντας μια αλυσιδωτή αντίδραση πολλών μεγατόνων.

Κάπου εκεί η Ευρώπη θα κληθεί να αποφασίσει αν θέλει να σώσει το ευρώ ή όχι, κι αν ναι με ποιόν τρόπο. Αν όχι, γυρνάμε όλοι στα εθνικά μας νομίσματα ή δημιουργούνται και κάποια περιφερειακά (π.χ. ζώνη του μάρκου, λατινική ένωση, συν κάποια σκόρπια νομίσματα όπως δραχμή, ιρλανδικό πουντ κλπ). Αν ναι, η λύση που θα δοθεί δεν μπορεί να βασίζεται απλά στις περικοπές, στα δάνεια και στην τιμωρία. Θα ενέχει, θέλοντας και μη, τα τρία βασικά συστατικά που λείπουν στην σημερινή ευρωζώνη: Ενοποίηση τραπεζικών συστημάτων, ενοποίηση μεγάλου μέρους του δημόσιου χρέους και, βεβαίως, μια κοινή επενδυτική πολιτική που θα ανακυκλώνει περί το 10% των πλεονασμάτων υπό την μορφή παραγωγικών επενδύσεων στην περιφέρεια (ίσως χωρίς την εμπλοκή των εθνικών κυβερνήσεων – κάτι που θα ήταν ευχής έργον).

Συμπέρασμα

Τι θα συμβεί λοιπόν όταν αποδειχθεί περίτρανα η αποτυχία της σύμβασης που οι βουλευτές μας καλούνται να αποδεχθούν την Κυριακή; Από τα τρία σενάρια που μπορεί να σκεφτεί κανείς (βλ. πιο πάνω), το πρώτο είναι εκτός τόπου και χρόνου. Το δεύτερο θα προκύψει μόνο σε περίπτωση άλλης μιας πολιτικής αστοχίας της γερμανικής ελίτ. [Άρα, λαμβάνοντας υπ’ όψη μας το πρόσφατο παρελθόν, είναι πολύ πιθανόν να …   προκύψει.] Το τρίτο είναι το καλύτερο από τα τρία.

Ποιο από τα δύο αυτά σενάρια (το 2ο ή το 3ο;) είναι πιθανότερο; Θα θέλαμε το 3ο. Αλλά, όσον αφορά την βέλτιστη απόφαση στην ψηφοφορία της Κυριακής, είτε προκύψει το 2ο είτε το 3ο, ένα «ναι» στο Μνημόνιο Νο.2 θα έχει αποδυναμώσει την Ελλάδα στην πιο δύσκολή στιγμή – την στιγμή που η αποτυχία του Μνημονίου Νο.2 γίνει φανερή.

Όπως είδαμε, στην περίπτωση που δεσμευτούμε στο Μνημόνιο Νο.2 και προκύψει το Σενάριο 2, ουσιαστικά θα έχουμε χρεώσει το κράτος μας με πολλά δις ώστε να εξαγοράσει η Γερμανία χρόνο για να μας εξοβελίσει από το ευρώ όταν οι ηγέτες της κρίνουν ότι τους συμφέρει - κι όταν η Ελλάδα είναι αποδυναμωμένη περισσότερο από σήμερα. Αν είναι να μας εκπαραθυρώσουν, γιατί φίλες και φίλοι να χρεωθούμε σήμερα τόσα δις ευρώ; Γιατί να μετατρέψουμε το 35% του δημόσιου χρέους μας στους ιδιώτες σε ομόλογα του αγγλικού δικαίου; Γιατί να αποδεχθούμε περικοπές που καταστρέφουν ό,τι έχει μείνει από τον παραγωγικό μας ιστό και που είναι τριπλάσιες από αυτές που αρκούν για να ζει το κράτος από τα φορολογικά του έσοδα (εφόσον αναβάλει μέχρι νεοτέρας τις αποπληρωμές των δανείων του);

Κι αν τελικά δεν μας δείξουν την πόρτα του ευρώ (κάτι που θεωρώ ότι τελικά δεν θα κάνουν), και η «προαναγγελθείσα» αποτυχία του Μνημονίου Νο.2 τους αναγκάσει να μας επιτρέψουν την στάση πληρωμών εντός της ευρωζώνης, γιατί να μην την κάνουμε τώρα, πριν δεσμευτούμε  με το Μνημόνιο Νο.2;

Επίλογος

Το επόμενο εικοσιτετράωρο οι τριακόσιοι της Βουλής θα κληθούν να πάρουν την τελευταία σημαντική απόφαση του πολιτικού τους βίου. Τους την παρουσιάζουν ως μονόδρομο. Ναι, μονόδρομος είναι. Ένας μονόδρομος που θα στερήσει και σε αυτούς, αλλά και σε μια ολόκληρη γενιά, το δικαίωμα να αποφασίζουν. Το Μνημόνιο Νο.2, που τους λένε να ψηφίσουν για να σωθεί η χώρα, θα αποτύχει. Όπως απέτυχε και το προηγούμενο. Το μόνο που θα πετύχει είναι να δημιουργήσει μια Ελλάδα που από τούδε και στο εξής, στερείται το δικαίωμα να επιλέγει.

Την Κυριακή, πριν φύγουν από το σπίτι τους για τη Βουλή, ας κάτσουν μπροστά στον καθρέφτη του μπάνιου τους ακίνητοι. Για πέντε, δέκα λεπτά ας στηθούν μπροστά στο είδωλό τους. Να κοιτάξουν βαθειά μέσα στα ίδια τους τα μάτια. Να στοχαστούν μπροστά στην αντανάκλασή τους. Και να σκεφτούν κάτι πολύ, πολύ απλό: Ό,τι και να κάνει η κα Μέρκελ, η ΕΕ, το ΔΝΤ, η ΕΚΤ, η χώρα μας, η γενιά που έρχεται, θα είναι λιγότερο αδύναμη αν εκείνοι απλά προσέλθουν στο Κοινοβούλιο και πούνε όχι στο Μνημόνιο Νο.2. Έτσι απλά. Και μετά ας φύγουν από την μπρος πόρτα, διαχεόμενοι μέσα στην κοινωνία που τόσο καιρό πληγώνουν κι η οποία όμως έχει την δύναμη να τους συγχωρήσει. Αρκεί να πουν το «όχι» σε μια δανειακή συμφωνία-τέρας που είναι καταδικασμένη στην αποτυχία.

Αυτό θα το διαβάσετε;

03/02/2012

Το Μνημόνιο, που κάποιοι δεν διάβασαν πριν υπερψηφίσουν, βασιζόταν στην λογική ότι χωρίς τα δάνεια των €110 δις που προέβλεπε:

1. το ελληνικό κράτος θα εξαναγκαζόταν σε στάση πληρωμών η οποία θα μας έθετε για τουλάχιστον 10 χρόνια εκτός αγορών
2. δεν θα υπήρχαν αρκετοί πόροι για να πληρωθούν μισθοί και συντάξεις
3. δεν θα δινόταν χρόνος στην ελληνική οικονομία να ανακάμψει και να παραγάγει τα πρωτογενή πλεονάσματα που θα μας επέτρεπαν να κάνουμε βήματα πίσω από το χείλος της χρεοκοπίας.

Τότε κάποιοι είχαμε πει ότι αυτό το τρίπτυχο αποτελούσε επικίνδυνη φαντασίωση. Καθώς οι όροι για να πάρουμε το δάνειο εγγυόντουσαν την υφεσιακή δίνη στην οποία θα εισερχόταν η χώρα, τα πλεονάσματα του (3) δεν θα παράγονταν, το σημείο (1) δεν θα το αποφεύγαμε έτσι κι αλλιώς, και, για αυτό τον λόγο, θα επιστρέφαμε θέλοντας και μη στο (2), στην σημερινή κατάσταση που το κράτος, αφού χρεώθηκε με την μερίδα του λέοντος του δανείου-μαμμούθ των €110 δις και πάλι αδυνατεί να καλύπτει τα έσοδά του.
Από αυτές εδώ τις σελίδες, τον Απρίλη του 2010, σε άρθρο με τίτλο «Το πρώτο τάνγκο στην ευρωζώνη» είχα γράψει τα εξής:

«[Ο] φόβος μου είναι ότι οδεύουμε στον δρόμο που χάραξε η Αργεντινή του 2002. Κάθε μέρα που περνά τα δάνεια που παίρνουμε… μου θυμίζουν τα δάνεια του ΔΝΤ προς την Αργεντινή της περιόδου 1998-2002: Δάνεια που μας κρατούν εντός του ευρώ προσωρινά αλλά τα οποία κάποια στιγμή δεν θα μπορέσουμε να αποπληρώσουμε. Και τότε; Το 2002 η χώρα του τάνγκο (ας με συγχωρήσουν οι φίλοι Ουρουγουανοί που το διεκδικούν) προέβη και σε στάση πληρωμών αλλά και σε απώλεια ενός (ουσιαστικά) κοινού νομίσματος δολαρίου-πέσος με τέσσερα χρόνια και 50 δις δολάρια μεγαλύτερη καθυστέρηση από όσο έπρεπε. Το 2012 τι επιφυλάσσει σε εμάς; Νομίζω ότι μας επιφυλάσσει ένα εκ των ακόλουθων δύο σεναρίων:

(1) Στάση πληρωμών που όμως θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος λόγω ενός απίστευτα αναποτελεσματικού δανεισμού δεκάδων δις ευρώ του οποίου η μόνη λογική εν τέλει είναι η καθυστέρηση της στάσης πληρωμών ώστε να διασωθούν οι Γερμανικές τράπεζες που θα χρησιμοποιήσουν τον χρόνο που εμείς "αγοράζουμε" (δανειζόμενοι) εκ μέρους τους ώστε να προλάβουν να πουλήσουν τα ομόλογά μας.

(2) Την συνειδητοποίηση εκ μέρους της Γερμανίας ότι, αν θέλουν να κρατήσουν το ευρώ ως έχει, δηλαδή να αποτρέψουν αλυσιδωτές κρίσεις τύπου Αργεντινής εντός της ευρωζώνης, θα πρέπει επί τέλους να κατανοήσουν ότι μία πραγματική οικονομική ενοποίηση, ιδίως μετά από μια παγκόσμια οικονομική κρίση τύπου 1929 ή 2008, απαιτεί ανακύκλωση των πλεονασμάτων - δηλαδή, πολιτική και δημοσιονομική ενοποίηση.

Αν κρίνουμε από τις έως τώρα συμπεριφορές των βορείων εταίρων μας, οδεύουμε ολοταχώς προς το πρώτο σενάριο.»

Κάπως έτσι έχουν εξελιχθεί τα πράγματα. Η Γερμανία έχει βρεθεί σε αδιέξοδο που η ίδια δημιούργησε στον εαυτό της, επικουρούμενη βέβαια από τους δικούς μας φωστήρες, που δεν μπόρεσαν να διανοηθούν μια στάση πληρωμών (τότε που το ΑΕΠ μας ήταν 15% μεγαλύτερο απ’ ότι σήμερα και τα χρέη μας 20% μικρότερα). Η καλύτερη αφήγηση της οικονομικής αποτυχίας και πολιτικής αστοχίας του πρώτου Μνημονίου της χώρας μας δόθηκε από τον Keynes το… 1920. Τότε ήταν που είχε γράψει τις ακόλουθες αράδες:

«... η ανειλικρινής αποδοχή... όρων που ήταν αδύνατον να τηρηθούν..., και τους οποίους δεν είχε σκοπό να τηρήσει, καθιστά την {Ελλάδα} το ίδιο ένοχη με {τους ευρωπαίους εταίρους } οι οποίοι επέβαλαν όρους που δεν είχαν το δικαίωμα να επιβάλουν.» (*)

Προφανώς τα παραπάνω δεν είναι ακριβώς τα λόγια του Keynes. Είναι όμως πολύ κοντά. Το μόνο που άλλαξα ήταν εκεί που εκείνος έγραφε {Γερμανία} εγώ έγραψα {Ελλάδα} και αντί για {τους Συμμάχους} που ανέφερε εκείνος, αντικατέστησα τις λέξεις { τους ευρωπαίους εταίρους }. Η ουσία όμως είναι ακριβώς η ίδια: Οι ισχυροί προσέφεραν μια συμφωνία στους αδύναμους υπό όρους που ούτε οι μεν είχαν δικαίωμα να επιβάλουν ούτε οι δε να αποδεχθούν. Συνένοχοι σε μια τέτοια λογικά ατέρμονη συμφωνία, οι ηγέτες μας, Έλληνες και Γερμανοί, έσπρωξαν και τις δύο χώρες μας βαθύτερα στην Κρίση του Ευρώ.

(για πληρέστερη παρουσίαση της αποτυχίας αυτής δείτε αυτό το πρόσφατο άρθρο στην ιστοσελίδα του CNN). Πρόκειται για μια πρωτοφανή πολιτική αποτυχία στα χρονικά της παγκόσμιας ιστορίας 

Θα μου πείτε, περασμένα-ξεχασμένα. Μακάρι. Να όμως που το ένα λάθος οδηγεί κατ’ ευθείαν στο επόμενο. Σήμερα, αρχές 2012, παρά το γεγονός ότι έχουμε όλα τα στοιχεία, και όλη την εμπειρική γνώση, που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε πως η λογική του Μνημονίου (που περιστρέφεται γύρω από τον άξονα «νέα δάνεια– βαθύτερη λιτότητα») καταποντίστηκε, έχουμε μια κυβέρνηση (εθνικής ενότητας μάλιστα) που έχει στόχο ένα νέο Μνημόνιο.

Μήπως το νέο Μνημόνιο έχει μάθει από τα παθήματα του προηγούμενου; Σε καμία περίπτωση. Η συνταγή είναι η ίδια: Άλλες δεκάδες δις με στόχο την αποπληρωμή προηγούμενων δανείων, υπό τον όρο ακόμα μεγαλύτερης αφαίμαξης της ενεργούς ζήτησης της ελληνικής οικονομίας, και με την κούφια «υπόσχεση» για ανάπτυξη μέσω διαρθρωτικών αλλαγών και ενός στρεβλού, διεφθαρμένου και αναποτελεσματικού ΕΣΠΑ.

Μήπως υπάρχουν νέα επιχειρήματα για να αποδεχθούμε την νέα Μνημονιακή συμφωνία; Ας δούμε ποια επιχειρήματα ακούγονται υπέρ της υπογραφής της: Χωρίς αυτήν, μας λένε,

1. το ελληνικό κράτος θα εξαναγκαστεί σε στάση πληρωμών τον Μάρτιο η οποία θα μας θέσει εκτός του ευρώ

Αυτό είναι! Το εξής ένα επιχείρημα! Δεν υπάρχει άλλο. Προσέξτε πως τα (2) και (3) που είχαμε στην περίπτωση του πρώτου Μνημονίου δεν υπάρχουν πια. Μας τελείωσαν. Κανείς δεν τολμά πλέον να μιλά για μισθούς και για συντάξεις καθώς η γερμανική πλευρά το έχει ξεκαθαρίσει: ό,τι πάρει το ελληνικό κράτος από τούδε και στο εξής θα πρέπει να το χρησιμοποιεί για να αποπληρώνει τους τραπεζίτες, το ΔΝΤ, την ΕΕ και την ΕΚΤ. Τελεία και παύλα. Άρα, η νέα δανειακή συμφωνία προβλέπει δάνεια για την αποπληρωμή δανείων. Μήπως όμως έτσι δοθεί η ευκαιρία στο ελληνικό κράτος να αρχίσει κάποια στιγμή να αποπληρώνει να χρέη του και να ξαναγίνει αξιόπιστο;

Μήπως ισχύει το μέρος (3), βλ. στη αρχή του άρθρου, της λογικής του αρχικού Μνημονίου; Σε καμία των περιπτώσεων! Επ’ ουδενί! Γιατί είμαι τόσο κάθετος; Επειδή αυτό μας λέει ακόμα και το ΔΝΤ. Τι λέει δηλαδή; Ότι για να τιθασευτεί το ελληνικό χρέος, και να μπει η Ελλάδα στην τροχιά της αποπληρωμής των χρεών της, θα πρέπει να ισχύσουν ταυτόχρονα οι εξής προϋποθέσεις: (α) Η οικονομία μας να μπει σε ρυθμούς μεγέθυνσης της τάξης του 2% από το πρώτο εξάμηνο του 2012, (β) ο πληθωρισμός να μην ξεπερνά το 2%, (γ) να πετύχει 100% το κούρεμα (το κατ’ ευφημισμόν γνωστό και ως PSI) και (δ) να εισπράξει το δημόσιο €50 δις από ιδιωτικοποιήσεις. Σε μια οικονομία που αντί να μεγεθύνεται φθίνει με ρυθμό -7%, με το κούρεμα να αποδίδει πολύ λιγότερα στην πράξη από αυτά που θα ανακοινωθούν, με τις ιδιωτικοποιήσεις να αδυνατούν να αποδώσουν όταν οι αξίες όλων των περιουσιακών στοιχείων καταρρέουν, κλπ., τα παραπάνω αποτελούν σενάριο νοσηρής και κακόβουλης φαντασίας.Οπότε, λοιπόν, μένουμε με το εξής ένα επιχείρημα: Να υπογράψουμε την συμφωνία γιατί αλλιώς θα βρεθούμε εκτός ευρώ. Πόσο όμως στέκει αυτή η απειλή; Έστω ότι έρχεται η 20η Μαρτίου, η μέρα που το δημόσιο πρέπει να καταβάλει €14 δις στους δανειστές του, και η κυβέρνηση ανακοινώνει πως η πληρωμή αυτή αναβάλλεται μέχρι νεοτέρας, έως ότου η Ευρωπαϊκή Ένωση μας παρουσιάσει ένα Σχέδιο Λύσης το οποίο, αντίθετα με τον τραγέλαφο της 27ης Οκτωβρίου, να έχει έστω και μια μικρή ελπίδα να βάλει την χώρα (αλλά και την υπόλοιπη ευρωζώνη, ιδίως την περιφέρεια) σε τροχιά επιστροφής από την κόλαση. Τι θα γίνει τότε; Θα μας διώξουν από το ευρώ;Κατ’ αρχάς, δεν μπορούν να το κάνουν μέσα από θεσμοθετημένες διαδικασίες. Π.χ. ακόμα και να ψηφίσουν οι υπόλοιποι 17 του eurogroup υπέρ της αποπομπής της Ελλάδας, η απόφαση αυτή δεν έχει καμία νομική ή ουσιαστική σημασία. Το μόνο που μπορεί να γίνει είναι η ΕΚΤ να δηλώσει πως δεν δέχεται πλέον ομόλογα του ελληνικού δημοσίου, και του ελληνικού δικαίου, ως εχέγγυα για την χρηματοδότηση των ελληνικών τραπεζών. Κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε ασφυξία στις ελληνικές τράπεζες, με σημαντική πιθανότητα να αναγκαστούν να θέτουν όριο αναλήψεων στους αποταμιευτές τους. Μια τέτοια εξέλιξη, λένε πολλοί, θα ανάγκαζε την ελληνική κυβέρνηση να εγκαταλείψει το ευρώ, τυπώνοντας ξανά δραχμές ώστε να τροφοδοτούνται οι τράπεζες. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι πρόκειται και άλλο ένα κενό περιεχομένου επιχείρημα. Τέσσερεις είναι οι λόγοι που δεν στέκει:

Πρώτον, μια τέτοια επιθετική κίνηση της ΕΚΤ θα είχε μεγαλύτερο κόστος για εκείνη, και την Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας, από ότι για την (ήδη ρημαγμένη) ελληνική οικονομία. Από τότε που ξεκίνησε η Κρίση, η φυγή κεφαλαίων από την περιφέρεια προς την Γερμανία και την Ολλανδία έχουν δημιουργήσει (εντός του συστήματος της ΕΚΤ) χρέη των Κεντρικών Τραπεζών της Περιφέρειας προς τις Κεντρικές Τράπεζες των χωρών του πυρήνα της τάξης των €600 δις. Από αυτά, €250 δις έχει λαμβάνειν μόνο η Κεντρική Τράπεζα της Γερμανίας από τις Κεντρικές Τράπεζες της Ελλάδας, Πορτογαλίας, Ισπανίας και Ιρλανδίας. Μια κίνηση αποκλεισμού των ελληνικών τραπεζών από το σύστημα αυτό απειλεί με άμεση κατάρρευση ολόκληρο το σύστημα εσωτερικού δανεισμού της ευρωζώνης.Δεύτερον, οι ελληνικές τράπεζες έχουν ήδη καταθέσει ό,τι ομόλογα είχαν στην ΕΚΤ και έχουν ήδη λάβει ρευστότητα στην βάση αυτών των χάρτινων τίτλων. Το πουλί, με άλλα λόγια., έχει πετάξει. Τώρα πια, καταθέτουν στην ΕΚΤ ως εχέγγυο ότι «πατσαβούρι» βρουν. Αν πει η ΕΚΤ ότι δεν τα δέχεται αυτά τα «πατσαβούρια», τότε πρέπει να κάνει κάτι αντίστοιχο και για τα «πατσαβούρια» των ιταλικών, των ισπανικών, των πορτογαλικών τραπεζών. Τότε, όμως ευρώ γιοκ.Τρίτον, η ΕΚΤ γνωρίζει ότι αν η Ελλάδα επιστρέψει στην δραχμή, σε περίπτωση που η παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες μειωθεί απότομα, οι τράπεζές μας θα έχουν ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα (καθώς τα δάνεια που έχουν λάβει είναι σε ευρώ, ενώ η νέα δραχμή που θα λαμβάνουν από την Τράπεζα της Ελλάδας θα χάνει αξία με το δευτερόλεπτο), όπως άλλωστε και οι έλληνες καταθέτες (των οποίων οι καταθέσεις θα απολέσουν εν μία νυκτί τουλάχιστον την μισή τους αξία). Άρα, η ΕΚΤ γνωρίζει ότι, ακόμα κι αν κινηθεί επιθετικά δημιουργώντας ασφυξία στις ελληνικές τράπεζες, η Ελλάδα δεν έχει λόγο να επιστρέψει στην δραχμή.Τέταρτον, ό,τι και να λένε, δεν έχει δημιουργηθεί κανένας μηχανισμός που θα σταματήσει την αποδιάρθρωση του ευρώ μετά την αποχώρηση της Ελλάδας από αυτό. Κανένας. Σε μερικές μέρες, μετά από μια τέτοια κίνηση της ΕΚΤ, η ίδια η Γερμανία θα βάλει μπροστά το σχέδιο του Νέου Μάρκου, καθώς το κόστος στήριξης της εναπομείνασας ευρωζώνης θα ανέλθει στα πολλά τρις.Καταλήγουμε λοιπόν στο απλούστατο συμπέρασμα ότι η υπογραφή από την Ελλάδα του νέου πακέτου Μνημονίου 2 –  PSI στερείται οποιασδήποτε λογικής. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα στους πολιτικούς μας, και ιδίως στον κ. Σαμαρά ο οποίος, υποτίθεται, απέρριψε την λογική του πρώτου Μνημονίου: Πώς θα το υπογράψετε; Πάλι θα αποφύγετε να το διαβάσετε σε μια ύστατη προσπάθεια να προσποιηθείτε ότι, δεν μπορεί, κάποια λογική θα έχει;Και για να μην νομίζετε ότι την πιο πάνω ανάλυση την ενστερνιζόμαστε μόνο κάποιοι περίεργοι «εγχώριοι», επιτρέψτε μου να κλείσω με ένα απόσπασμα από πρόσφατο άρθρο του ανταποκριτή των Financial Times στην Washington, Alan Beattie:«Μια φτωχή χώρα της περιφέρειας ενθαρρύνθηκε να γίνει μέλος μιας κακοσχεδιασμένης νομισματικής ένωσης των πλούσιων χωρών οι οποίες κυριαρχούσαν σε αυτήν. Αυτές οι χώρες, αφού επέβαλαν κανόνες δανεισμού για τους συμμετέχοντες στην νομισματική τους ένωση, ήταν οι πρώτες που τους παραβίασαν. Και το έκαναν χωρίς να υποστούν καμία συνέπεια. Λόγω εφησυχασμού και αναποτελεσματικών κανόνων στις χρηματαγορές, και δεδομένης της έλλειψης επενδυτικών ευκαιριών στις αργοκίνητες οικονομίες τους, ενθάρρυναν τις τράπεζές τους να δανείζουν χωρίς μέτρο στην χώρα αυτή. Κι όταν αυτά τα δάνεια «έσκασαν», οι κυβερνήσεις των πλούσιων κρατών έτρεξαν να διασώσουν τις τράπεζές τους φορτώνοντας με νέα δάνεια την ελλειμματική κυβέρνηση της περιφέρειας. Αργότερα απαίτησαν και την τοποθέτηση τοποτηρητή στην χώρα αυτή με νομική ισχύ να προβαίνει σε κατασχέσεις φόρων από τους πολίτες της.»Το ερώτημα, επαναλαμβάνω, είναι: Οι βουλευτές που θα κληθούν να ψηφίσουν αυτή την νέα Συνθήκη των Βερσαλλιών, για δεύτερη φορά σε δύο χρόνια, με τι ψυχολογικό τέχνασμα θα πείσουν τον εαυτό τους ότι υπερψηφίζοντάς την κάνουν καλό στον τόπο; Πάλι θα αποφύγουν να την διαβάσουν;

(*) “Dr. Melchior: A Defeated Enemy” στα Two Memoirs του John Maynard Keynes (1949), όπως αυτά ανατυπώθηκαν στο Collected Writings, Vol. X: Essays in Biography, σελ. 428. Την παραπομπή αυτή την είχα χρησιμοποιήσει στις 20 Μαΐου του 2010 σε άρθρο με τίτλο «Ο Θυμός της Γερμανίας».

Μέγιστη αφροσύνη

02/02/2011

Ποτέ δεν πρέπει να λέμε όχι από αντίδραση. Όχι λέμε μόνο (ιδίως στους ισχυρούς) όταν έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι ένα ναι θα φέρει μεγαλύτερα δεινά. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, η Ελλάδα έπρεπε να πει όχι στην 'Συμφωνία' της Οκτωβριανής Συνόδου. Επειδή ήταν μια συμφωνία δήθεν που, αν και γιορτάστηκε εντός και εκτός ως 'λύση', στην πραγματικότητα σπρώχνει το ευρώ και την Ελλάδα πιο βαθειά στο τέλμα.

Το όχι εκείνο, όπως έγραφα την ώρα που έκλεινε εκείνη η 'Συμφωνία', έπρεπε να ειπωθεί από το στόμα του πρωθυπουργού της χώρας. Στις Βρυξέλλες. Εντός της Συνόδου. Έτσι ώστε να μην υπάρξει κοινό ανακοινωθέν και οι συζητήσεις να συνεχίζονται έως ότου προκύψει μια πραγματική λύση της Κρίσης του ευρω-συστήματος. Σε ένα μήνα, σε δύο, σε όσο καιρό χρειαζόταν. Αντ' αυτού του όχι, ο πρωθυπουργός άλλη μια φορά υπερθεμάτισε για ένα πακέτο τριών ανόητων μέτρων που ζημιώνουν Ελλάδα και Ευρώπη (βλ. πιο κάτω το παράρτημα με την σχετική ανάλυση).

Με ρωτούν πολλοί: Δεν είναι καλό που, έστω και τώρα, ο πρωθυπουργός έδωσε την δυνατότητα στους πολίτες να πουν το μεγάλο όχι που εκείνος δείλιασε να πει; Απαντώ αρνητικά. Ο κ. Παπανδρέου απλώς προσέθεσε άλλο ένα σφάλμα στην ακολουθία σφαλμάτων που θα στιγματίσουν την πρωθυπουργική του πορεία. Εξηγώ: Με την επιστροφή του από τις Βρυξέλλες (ακριβώς όπως είχε κάνει τόσο τον Μάρτιο όσο και τον Ιούλιο) ο πρωθυπουργός παρουσίασε στον ελληνικό την 'Συμφωνία' που επετεύχθη ως μια καλή εξέλιξη - μια χαρμόσυνη είδηση. Ζήτησε εύσημα για την διαπραγματευτική επιτυχία του ιδίου και του επιτελείου του. Διατυμπάνισε ότι η Ελλάδα μπορεί να ανασαίνει πλέον ευκολότερα, καθώς απεμπόλησε ένα σημαντικό μέρος του δημόσιου χρέους. Λίγο-πολύ, είπε ό,τι είχε πει και την 25η του περασμένου Μαρτίου, τότε που κατά την επιστροφή του από την Εσπερία δήλωνε: "Η Ευρώπη έπραξε το καθήκον της. Τώρα εμείς μπορούμε να κάνουμε αυτό που πρέπει για την χώρα." Τα ίδια που είχε πει και μετά την 21η Ιουλίου.

Από την στιγμή που και συνυπέγραψε την πρόσφατη Συμφωνία και την παρουσίασε ως 'Λύση', ο κ. Παπανδρέου δεν έχει το ηθικό δικαίωμα απέναντι στους Ευρωπαίους να αρνηθεί τους βασικούς της άξονες. Παράλληλα, το να ισχυριστεί ότι ανακοίνωσε το δημοψήφισμα ώστε να αυξήσει την διαπραγματευτική του ικανότητα απέναντι στους ευρωπαίους ως προς τις λεπτομέρειες της 'Συμφωνίας' (που θα αποφασιστούν εντός των προσεχών εβδομάδων) αποτελεί μέγιστη αφροσύνη: Δεν θέτεις μια συμφωνία που συνυπέγραψες, και την οποία λες ότι πιστεύεις, υπό συνολική αμφισβήτηση για να πετύχεις κάποιες βελτιώσεις στις λεπτομέρειες. Είτε διαφωνείς με τους κεντρικούς άξονες της 'Συμφωνίας', οπότε λες όχι εντός της Συνόδου, είτε συμφωνείς, οπότε δεν κηρύσσεις δημοψήφισμα μήνες μετά. Κι αν αυτό που αποζητάς είναι πολιτική νομιμοποίηση, τότε κηρύσσεις εκλογές.

Εν συντομία, ο πρωθυπουργός αφήνει να εννοηθεί ότι ανακοίνωσε το δημοψήφισμα για να ενισχυθεί η διαπραγματευτική ισχύς της Ελλάδας στις επερχόμενες διαβουλεύσεις επί των λεπτομερειών της 'Συμφωνίας'. Ότι με την απειλή του λαϊκού 'όχι' θα πετύχει καλύτερους όρους για την χώρα. Ότι το δημοψήφισμα αποτελεί εργαλείο για να εκμαιεύσει υποχωρήσεις από τους ξένους. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Απολύτως τίποτα.

Ο κ. Παπανδρέου δεν χρησιμοποιεί το δημοψήφισμα ως διαπραγματευτικό χαρτί εναντίον της κας Μέρκελ (αυτό μπορούσε να το κάνει χωρίς δημοψήφισμα απειλώντας με ένα δικό του όχι εντός της Συνόδου) αλλά στο εσωτερικό της χώρας. Αρχικά, ως διαπραγματευτικό χαρτί απέναντι στους βουλευτές του, στους οποίους ουσιαστικά λέει: "Ξαναστηρίξτε με, αγνοώντας την λαϊκή κατακραυγή, μιας και έχω εξασφαλίσει το δικαίωμα στον λαό να μιλήσει μόνος του σε δυο-τρεις μήνες." Και τότε, όταν θα έρθει η ώρα του δημοψηφίσματος, ο κ. Παπανδρέου θα πει σε εμάς τους πολίτες: "Είτε λέτε ναι στην Συμφωνία που σας έφερα είτε επιλέγετε μια Ελλάδα εκτός Ευρώπης."

Τα ψέμματα όμως έχουν πάντα ένα τέλος.

Κύριε Παπανδρέου, σφάλατε κατ' εξακολούθηση σε όλη την διάρκεια της Κρίσης.

• Αποδεχθήκατε μια δανειακή συμφωνία, τον Μάη του 2010, που κανείς σώφρων δεν θα αποδεχόταν, παρουσιάζοντάς την μάλιστα ως την μοναδική εναλλακτική της καταστροφής.
• Προσθέσατε, όπως ο Macbeth, το ένα εγκληματικό λάθος στο άλλο και, κάθε φορά, το παρουσιάζατε ως 'λύση', 'επιτυχία', 'ελπίδα' την ώρα που η βάθαινε τόσο η εθνική όσο και η προσωπική σας τραγωδία
• Τώρα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να παρατείνετε την παραμονή σας στην πρωθυπουργία, δεν διστάζετε να διακινδυνεύσετε την ευρωπαϊκή θέση της χώρας, θέτοντας τον ελληνικό λαό προ του διλήμματος: Είτε ψηφίζεις 'ναι' στο δημοψήφισμα είτε εγκαταλείπουμε την Ευρώπη.

Φτάνει πια. Αρκετή ζημιά κάνατε. Ήρθε η ώρα της παραίτησης όσο υπάρχει ακόμα καιρός. Καιρός να μην προστεθεί στις επιπτώσεις των δικών σας αποτυχιών, πέραν της οικονομικής κατάρρευσης, και η απομάκρυνση της χώρας από την Ευρώπη.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: Οι λόγοι που η Ελλάδα, δια στόματος πρωθυπουργού, έπρεπε να έχει ασκήσει βέτο στην τελευταία 'Συμφωνία'

Τρεις ήταν οι άξονές της: (1) Ελληνικό χρέος, (2) Χρηματοδότηση Ιταλίας-Ισπανίας μέσω ενός ενισχυμένου EFSF, (3) Επανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών. Ας δούμε γιατί η Συμφωνία στην οποία κατέληξαν ήταν απαράδεκτη και ως προς τους τρεις αυτούς άξονες.

(1) Ελληνικό χρέος

Το μεγάλο σφάλμα της ΕΕ είναι η επιμονή της να μην χαρακτηριστεί ως 'πιστωτικό γεγονός' το κούρεμα των προ του Μαΐου 2010 ομολόγων. Το σκεπτικό είναι ότι ένα τέτοιο 'γεγονός' θα πυροδοτήσει τα ασφάλιστρα CDS με αποτέλεσμα (α) να κερδίσουν οι κερδοσκόποι που τα αγόρασαν, και (β) να χάσουν κι άλλα οι τράπεζες που τα εξέδωσαν. Ανοησίες! Οι κερδοσκόποι έχουν πιο πολλά να κερδίσουν αν δεν πυροδοτηθούν τα CDS. Από την περασμένη εβδομάδα, hedge  funds αγοράζουν σωρηδόν ελληνικά ομόλογα (με έκπτωση 60% από την ονομαστική τους αξία) τα οποία λήγουν τα επόμενα δύο χρόνια. Γιατί; Επειδή η Συμφωνία επιμένει ότι το κούρεμα είναι εθελοντικό (ώστε να μη  αποτελεί 'πιστωτικό γεγονός'). Τα hedge funds αυτά αγοράζουν με σκοπό να απαιτήσουν να πληρωθούν και την τελευταία δεκάρα απειλώντας ότι, διαφορετικά, θα προσφύγουν στην ISDA (την επιτροπή στην Ελβετία που αποφασίζει πότε έγινε 'πιστωτικό γεγονός') η οποία, θέλοντας και μη, θα αναγκαστεί να πυροδοτήσει τα CDS. Αν τους "βγει", θα έχουν αποδόσεις πάνω από 120%. Ποιος είπε λοιπόν ότι η πυροδότηση των CDS ωφελεί τους κερδοσκόπους; Το αντίθετο συμβαίνει. Αν η ΕΕ απεμπολούσε την φοβία για την πυροδότηση των CDS, θα επέλεγε ένα υποχρεωτικό κούρεμα της τάξης του 80%, θα επέτρεπε στις τράπεζες που έχουν αγοράσει CDS να επωφεληθούν από την ασφάλεια που αυτά τους παρέχουν, τα hedge  funds θα έχαναν τα στοιχήματά τους και, το πιο σημαντικό, δεν θα ζητούσαν οι ευρωπαίοι από την Ελλάδα €30 δισ σε δωράκια για τους τραπεζίτες ώστε οι τελευταίοι να αποδεχθούν να προσποιούνται ότι το κούρεμα του 50% θα είναι εθελοντικό.

Συνεπώς, το ελάχιστο που έπρεπε να απαιτήσει ο κ. Παπανδρέου στις Βρυξέλλες ήταν η υποχρεωτικότητα του κουρέματος, η μεγαλύτερη έκτασή του (τουλάχιστον 70%), η πυροδότηση των CDS, και η συμμετοχή στο κούρεμα και των ομολόγων που κατέχει η ΕΚΤ. Επί πλέον, έπρεπε να μπει στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης η παράλληλη ενίσχυση της ελληνικής οικονομίας με επενδυτικό πρόγραμμα της τάξης του 10% του ΑΕΠ της χώρας. Γιατί αν η Ευρώπη ενδιαφέρεται πραγματικά για το ποσοστό χρέους μας το έτος 2020 θα πρέπει όχι μόνο να ελαφρύνει τον αριθμητή του κλάσματος (το χρέος) αλλά και να ενισχύσει τον παρονομαστή του (το ΑΕΠ).

(2) Χρηματοδότηση Ιταλίας-Ισπανίας μέσω ενός ενισχυμένου EFSF

Δώστε βάση σε τι συμφωνήσαμε ως προς αυτό το ακανθώδες ζήτημα, από το οποίο βέβαια εξαρτώνται όλα τα της χώρας μας σενάρια (καθώς τα πάντα είναι στον αέρα, ως προς την Ελλάδα, ενόσω Ιταλία και Ισπανία καταρρέουν): Συμφωνήσαμε να προσπαθήσουμε να καλύψουμε μια τρύπα των €3000 δισ με ένα ποσό των €250 δισ (τόσα έχουν απομείνει στα ταμεία του EFSF μετά από τα πακέτα διάσωσης Ιρλανδίας και Πορτογαλίας). Πως γίνεται αυτό; Αποφασίσαμε, λέει, το EFSF να δανειστεί από ιδιώτες €5 για κάθε €1 που διαθέτει. Έτσι, τα €250 δισ για γίνουν πάνω από €1000 δισ. Και επειδή αυτά δεν φτάνουν για να καλυφθεί η τρύπα των €3000 δισ που είναι το χρέος της Ιταλίας και της Ισπανίας, συμφωνήσαμε ότι, αντί να τους δανείζει το EFSF (όπως κάνει στην Ιρλανδία, ή όπως η τρόικα δάνεισε εμάς), θα κάνουμε το εξής πανέξυπνο: Θα βάλουμε τους ιδιώτες να δανείζουν τις δύο αυτές χώρες και το EFSF θα τους ασφαλίζει σε περίπτωση έως και 20% κουρέματος. Τέλειο;

Κοιτάξτε τώρα να δείτε πόσο γελοία είναι όλα αυτά. Πρώτον, το EFSF ουσιαστικά θα εκδίδει ασφαλιστήρια τύπου CDS για να ασφαλίζει τους νέους ομολογιούχους της Ιταλίας και της Ισπανίας. Ποιοι θα το κάνουν αυτό; Οι ίδιοι οι ευρωπαίοι που μόλις τώρα επέβαλαν στους ομολογιούχους του ελληνικού χρέους 'εθελοντικό' κούρεμα 50% στερώντας τους παράλληλα το δικαίωμα να εξαργυρώσουν τα ασφάλιστρα CDS που είχαν αγοράσει! Γιατί να πιστέψουν το EFSF οι ιδιώτες που σκέφτονται να αγοράσουν Ιταλικά ομόλογα ότι η Ευρώπη δεν θα τους την φέρει, σε μια δύσκολη στιγμή, όπως συνέβη με τους κατόχους των CDS επί των ελληνικών ομολόγων; Δεύτερον, η Ευρώπη ουσιαστικά ζητά από τους ιδιώτες να την δανείσουν δύο φορές. Μία φορά να δανείσουν το EFSF, ώστε αυτό να εκδώσει ασφαλιστήρια για τα Ιταλο-ισπανικά ομόλογα. Και μια δεύτερη φορά αγοράζοντας αυτά τα Ιταλο-ισπανικά ομόλογα! Τρίτον, και φαρμακερότερον: Από τα €250 δισ εναπομείναντα διαθέσιμα του EFSF, στην βάση των οποίων θα αποζητηθούν δανεικά από τους ιδιώτες για να ασφαλιστούν τα Ιταλο-ισπανικά ομόλογα, ποιες χώρες νομίζετε ότι τα έχουν εγγυηθεί ως επί το πλείστον (αυτά τα €250 δισ); Θα με πιστέψετε αν σας απαντήσω ότι τα εγγυώνται η... Ιταλία και η Ισπανία; Στο λόγο της τιμής μου. Αυτή είναι η λύση που ενέκριναν οι ηγέτες μας την περασμένη εβδομάδα ως προς Ιταλία και Ισπανία. Να τους χαιρόμαστε.

(3) Επανακεφαλαιοποίηση των ευρωπαϊκών τραπεζών

Αυτός είναι ο άξονας όπου η διαπλοκή υπερτερεί της ανοησίας. Η 'λύση' που προκρίθηκε παρουσιάζεται μεν ως επανακεφαλαιοποίηση αλλά στην ουσία δεν είναι τίποτα άλλο από άλλο ένα φύλο συκής ώστε να μην γίνει επανακεφαλαιοποίηση. Οι τραπεζίτες, εάν τους αφήσεις να προχωρήσουν κατά το δοκούν, δεν έχουν κανένα σκοπό να λάβουν κεφάλαια από το ευρωπαϊκό δημόσιο. Δεν χρειάζεται! Έλαβαν το πράσινο φως να τραβήξουν το ζήτημα για έναν ολόκληρο χρόνο χωρίς να κάνουν τίποτα το ουσιαστικό. Κι αν κάνουν κάτι, εις βάρος της πραγματικής οικονομίας θα είναι. Γιατί; Επειδή ο όρος που τους επιβάλλεται είναι να φτάσει στο 9% το ποσοστό κεφαλαίων (ως προς τα ανοίγματά τους). Αντί λοιπόν να δεχθούν κεφάλαια από το EFSF (με αντάλλαγμα μετοχές που θα περάσουν στο ευρωπαϊκό δημόσιο) ώστε να πάψουν να λειτουργούν ως ζόμπι, θα προτιμήσουν να μειώσουν τα ανοίγματά τους - θα δανείζουν ακόμα λιγότερο τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Ακριβώς αυτό που χρειάζεται η ευρωπαϊκή οικονομία!

Από τα παραπάνω είναι υπεράνω οποιασδήποτε αμφισβήτησης το συμπέρασμα ότι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας είχε ιερή υποχρέωση να πει όχι σε αυτήν τη 'Συμφωνία' στις Βρυξέλλες, εξηγώντας στους εταίρους μας (βλ. τους παραπάνω λόγους) γιατί όποιος αγαπά την Ευρώπη δεν μπορεί να συνυπογράφει αυτές τις ανοησίες. Όχι να πει 'ναι' εκεί και πετάξει το μπαλάκι σε έναν διχασμένο και θυμωμένο λαό στον οποίο θα πουν ότι ένα 'όχι' σημαίνει έξοδο από την Ευρώπη.

Το πρώτο τανγκό στην ευρωζώνη;

26/04/2010

Κάποιες φορές ο κόμπος φτάνει τόσο κοντά στο χτένι που απαιτεί καθαρές κουβέντες: Η "πτώχευση" του ελληνικού δημοσίου, έτσι όπως βαίνουν τα πράγματα, είναι επιθυμητή επειδή είναι αναπόφευκτη. Δεν πρέπει να μας φοβίζει η προοπτική της άμεσης "πτώχευσης". Όχι επειδή είναι ανώδυνη αλλά επειδή είναι πολύ καλύτερη από μια "πτώχευση" σε δύο χρόνια. Κατ' αρχήν, ένα κράτος ποτέ δεν πτωχεύει όπως πτωχεύει μία επιχείρηση που κλείνει και χάνεται δια παντός στην ιστορική λήθη.
Ένα κράτος, όσο έχει μη ρευστοποιούμενους πολίτες, δεν μπορεί να πτωχεύσει πραγματικά. Απλά, κηρύσσει στάση πληρωμών και έτσι αρχίζει μια διαπραγμάτευση με τους δανειστές του. Κι όταν χρωστά 300 δις ευρώ, η διαπραγματευτική του ισχύς δεν είναι αμελητέα.Προφανώς το κόστος μιας στάσης πληρωμών είναι τεράστιο και μάλιστα δύσκολο να προβλεφτεί. Για να μην παρεξηγηθώ, αν δηλώνω ότι πρόκειται για "επιθυμητή" εξέλιξη το κάνω όχι επειδή μας υπόσχεται καλύτερες μέρες αλλά ακριβώς επειδή είναι αναπόφευκτη και συνεπώς θα μας φέρει ενώπιον χειρότερων ημερών αν συμβεί στο μέλλον. Να το πω πιο απλά: Από το να κηρυχθεί στάση πληρωμών σε δύο χρόνια, όταν το δημόσιο θα χρωστά πάνω από 400 δις, καλύτερα να γίνει σήμερα που το χρέος είναι 300 δις. Από τη στιγμή που στην περίπτωση "πτώχευσης" η ακολουθούσα διαπραγμάτευση συνήθως καταλήγει στην αποπληρωμή του 80% του χρέους, προτιμότερο είναι να επιστρέψουμε το 80% των 300 δις παρά το 80% των 400 δις και βάλε.

Γιατί όμως ισχυρίζομαι ότι ή "πτώχευση" είναι αναπόφευκτη; Για τον απλούστατο λόγο ότι δεν βγαίνουν τα νούμερα: Για να αποφύγουμε την στάση πληρωμών τα επόμενα πέντε χρόνια πρέπει να πληρώσουμε σε τόκους το ένα από αυτά τα πέντε ΑΕΠ! Και αυτό εφόσον οι επίσημες προβλέψεις για το ΑΕΠ βγουν, ανέλπιστα, ακριβείς. Όμως ήδη γνωρίζουμε ότι η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 20%, η οικοδομική δραστηριότητα ακόμα περισσότερο, η πραγματική ανεργία επιδίδεται σε πρωταθλητισμό και, γενικά, η πίτα μειώνεται πολύ πιο γοργά απ' ότι υπολογίζει τόσο η κυβέρνηση όσο και η ΕΕ. Σε μια τέτοια κατάσταση βαθειάς ύφεσης, αν καταφέρει η κυβέρνηση να μετατρέψει ένα πρωτογενές έλλειμμα του 7% σε πρωτογενές πλεόνασμα του 6% θα αποτελεί πρωτόγνωρο θαύμα στην παγκόσμια οικονομική ιστορία (με πιθανή εξαίρεση την Τζαμάϊκα της δεκαετίας του 1970, τότε που οι περικοπές στις κρατικές δαπάνες οδήγησαν σε πλήρη κοινωνική κατάρρευση).Και το πακέτο στήριξης του ΔΝΤ-ΕΖ (Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου - Ευρωζώνης) δεν θα βοηθήσει; Όχι μόνο δεν θα βοηθήσει αλλά κινδυνεύει να αποβεί καταστροφικότερο από την άμεση πτώχευση. Κατ' αρχήν, το ΔΝΤ θα εξαντλήσει τις δυνατότητές του μέσα σε μερικούς μήνες, καθώς το Ταμείο δεν μπορεί να μας δανείσει πάνω από 15 δις σε μια χρονιά που μέχρι τα τέλη της χρειαζόμαστε μόνο για αποπληρωμές 20 δις. Μετά τι;

Αν συζητάμε σήμερα περί ΔΝΤ ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποί του ήρθαν έτοιμοι, με συγκεκριμένα ποσά, συμβόλαια και επιτόκια. Αντίθετα, η ΕΖ ακόμα συν-σκέπτεται για το αν, για τον ποσόν, για το επιτόκιο. Και δεδομένου ότι ούτε οι ίδιοι οι Γερμανοί δεν γνωρίζουν τι και αν θέλουν να μας προσφέρουν ως αρωγή, το μεγάλο μέρος του πακέτου (30 δις) ακόμα υπάρχει μόνο στην συλλογική μας φαντασία. Αν μάλιστα οι εταίροι μας επιμείνουν στο επιτόκιο του 5%, καλύτερα να κατεβάσουμε τα ρολά σήμερα.
Το ΔΝΤ δεν με φοβίζει καθώς, υπό τον Στρος-Καν, τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να εξιλεωθεί για τα πρότερα εγκλήματά του στην Αφρική, στην Λ. Αμερική και στην Ν.Α. Ασία. Αυτό που με φοβίζει είναι ότι η ΕΖ παίζει στην περίπτωσή μας τον ρόλο που έπαιξε το ΔΝΤ στην Αργεντινή την περίοδο 1998-2002. Πράγματι, η ΕΖ επέλεξε να εμπλέξει το ΔΝΤ μόνο και μόνο για να μοιραστεί με αυτόν τον "στιγματισμένο" οργανισμό την ενοχή.
Ας δούμε λοιπόν τον ρόλο του ΔΝΤ πριν μια δεκαετία στην κρίση της Αργεντινής ώστε να αναδειχθεί ο λόγος που φοβάμαι ότι, σήμερα, αντίστοιχο ρόλο παίζει η ΕΖ στην περίπτωση της Ελλάδας: Εκείνη την εποχή η Αργεντινή πέρασε μια κρίση που κυριολεκτικά κατέστρεψε ολόκληρη την μεσαία τάξη, έφερε την απόλυτη φτώχεια στις λαϊκές τάξεις και συγκλόνισε την χώρα με τρόπο που ακόμα δεν έχει ξεπεραστεί. Πως ξεκίνησε αυτή η εξέλιξη;
Να θυμίσω ότι στην δεκαετία του 1980 η Αργεντινή, με σκοπό να υπερβεί το δυσάρεστο προηγούμενο του πληθωριστικού της παρελθόντος, "έδεσε" το νόμισμά της με το Αμερικανικό δολάριο επιβάλλοντας την ισοτιμία ένα-πέσος-προς-ένα δολάριο. Η φαεινή αυτή ιδέα δεν ήρθε ουρανοκατέβατη στην Αργεντινή: της την πρότειναν οι "τεχνοκράτες" του ΔΝΤ.Παρά το γεγονός ότι ο πληθωρισμός συγκρατήθηκε, τα επιτόκια έπεσαν και η χώρα άρχισε να αναπτύσσεται με 4% ετησίως, από το 1998 τα προϊόντα της Αργεντινής έδειχναν σημάδια μειωμένης ανταγωνιστικότητας απέναντι στα εισαγόμενα λόγω της σταθερής ισοτιμίας μεταξύ πέσος και δολαρίου (σας θυμίζει κάτι αυτή η ιστορία;). Όταν το εμπορικό ισοζύγιο μπήκε βαθειά στο κόκκινο και η εγχώρια οικονομία σε ύφεση, οι πλουσιότεροι Αργεντινοί και οι ξένες εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην χώρα φοβήθηκαν ότι η σταθερή ισοτιμία κινδυνεύει.

Άρχισαν λοιπόν να μετατρέπουν τα χρήματά τους σε δολάρια (με την σταθερή ισοτιμία ένα προς ένα) εξαφανίζοντας λίγο-λίγο τα αποθέματα δολαρίων του κράτους. Τότε, το ΔΝΤ, αντί να παραδεχτεί το σφάλμα του, προσέφερε το ένα δάνειο μετά το άλλο στην κυβέρνηση της Αργεντινής με σκοπό να προστατευτεί η ισοτιμία δολαρίου-πέσος. Την περίοδο 1998-2002 η Αργεντινή δανείστηκε το αστρονομικό ποσό των 50 δις δολαρίων για να διατηρήσει την ισοτιμία αυτή.Το 2002, και αφού όλοι οι "έχοντες" είχαν χρησιμοποιήσει την ευκαιρία που τους έδινε η συγκεκριμένη ισοτιμία (που κρατιόταν εν ζωή με τα δάνεια του ΔΝΤ) για να εξάγουν τον πλούτο τους από την Αργεντινή (μετρητά και έσοδα από πωλήσεις ακινήτων) στην Νέα Υόρκη ή το Λονδίνο, η ισοτιμία κατέρρευσε. Σύντομα ένα δολάριο αντιστοιχούσε σε 4 πέσος, η ανεργία εκσφενδονίστηκε στα ουράνια και μεσοαστές κυρίες έβγαζαν τα έπιπλά τους στα πεζοδρόμια όπου τα προσέφεραν για μια πλαστική σακούλα λαχανικών. Όσο για το τεράστιο χρέος προς το ΔΝΤ, το κληρονόμησαν εκείνοι που δεν είχαν χρήματα να βγάλουν στο εξωτερικό όσο τα δολάρια του ΔΝΤ εισέρρεαν στα ταμεία του κράτους.
Από το 2005 η Αργεντινή άρχισε να ανακάμπτει επωφελούμενη από την ραγδαία υποτίμηση του πέσος και, κυρίως, από την διογκούμενη ζήτηση των αγροτικών της προϊόντων στην ανερχόμενη Κίνα - ιδίως της σόγια. Πρώτο μέλημα της νέας κυβέρνησης ήταν η αποπληρωμή των δανείων του ΔΝΤ έτσι ώστε η χώρα να μην χρειαστεί να ξαναδεί μπροστά της τους "τεχνοκράτες" του, ακόμα και αυτούς με το νέο image που προωθεί ο Στρος-Καν. Όμως, παρά την ανάκαμψη, το τραύμα της περιόδου 1998-2002 παραμένει νωπό.
Επιστρέφοντας στα δικά μας, ο φόβος μου είναι ότι οδεύουμε στον δρόμο που χάραξε η Αργεντινή του 2002. Κάθε μέρα που περνά τα δάνεια που παίρνουμε, είτε από τις αγορές είτε αυτά που υποτίθεται ότι θα μας δώσει ο μηχανισμός ΔΝΤ-ΕΖ, μου θυμίζουν τα δάνεια του ΔΝΤ προς την Αργεντινή της περιόδου 1998-2002: Δάνεια που μας κρατούν εντός του ευρώ προσωρινά αλλά τα οποία κάποια στιγμή δεν θα μπορέσουμε να αποπληρώσουμε. Και τότε;

Το 2002 η χώρα του τάνγκο (ας με συγχωρήσουν οι φίλοι Ουρουγουανοί που το διεκδικούν) προέβη και σε στάση πληρωμών αλλά και σε απώλεια ενός (ουσιαστικά) κοινού νομίσματος δολαρίου-πέσος με τέσσερα χρόνια και 50 δις δολάρια μεγαλύτερη καθυστέρηση από όσο έπρεπε. Το 2012 τι επιφυλάσσει σε εμάς; Νομίζω ότι μας επιφυλάσσει ένα εκ των ακόλουθων δύο σεναρίων:
(1) Στάση πληρωμών που όμως θα έχει πολύ μεγαλύτερο κόστος λόγω ενός απίστευτα αναποτελεσματικού δανεισμού δεκάδων δις ευρώ του οποίου η μόνη λογική εν τέλει είναι η καθυστέρηση της στάσης πληρωμών ώστε να διασωθούν οι Γερμανικές τράπεζες που θα χρησιμοποιήσουν τον χρόνο που εμείς "αγοράζουμε" (δανειζόμενοι) εκ μέρους τους ώστε να προλάβουν να πουλήσουν τα ομόλογά μας.
(2) Την συνειδητοποίηση εκ μέρους της Γερμανίας ότι, αν θέλουν να κρατήσουν το ευρώ ως έχει, δηλαδή να αποτρέψουν αλυσιδωτές κρίσεις τύπου Αργεντινής εντός της ευρωζώνης, θα πρέπει επί τέλους να κατανοήσουν ότι μία πραγματική οικονομική ενοποίηση, ιδίως μετά από μια παγκόσμια οικονομική κρίση τύπου 1929 ή 2008, απαιτεί ανακύκλωση των πλεονασμάτων - δηλαδή, πολιτική και δημοσιονομική ενοποίηση.
Αν κρίνουμε από τις έως τώρα συμπεριφορές των βορείων εταίρων μας, οδεύουμε ολοταχώς προς το πρώτο σενάριο. Και αν πραγματικά μας ενδιέφερε να συμβάλουμε προς την προώθηση του δεύτερου σεναρίου, η κυβέρνησή μας δεν θα έπρεπε να είχε εμπλακεί σε μια διαπραγμάτευση με την κα Μέρκελ. Οι βέλτιστες υπηρεσίες του πρωθυπουργού τόσο στην ελληνική όσο και στην γερμανική κοινωνία, η οποία μακροπρόθεσμα θα θιγεί από την κατάργηση του ευρώ, θα προσφέρονταν αν έθετε την κα Μέρκελ προ ενός απλού διλήμματος: Άμεση στάση πληρωμών (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το ευρώ) ή πραγματική οικονομική ενοποίηση της Ευρωζώνης.

Δυστυχώς, αντί για αυτό, έχουμε εμπλακεί σε μια ατέρμονη διαπραγμάτευση που μας σέρνει όλο και κοντύτερα σε ένα Αργεντίνικο τάνγκο εντός της ευρωζώνης, με την υποχρεωτική συμμετοχή και άλλων δεινοπαθούντων χωρών (π.χ. Ισπανία, Πορτογαλία - ακόμα και Γαλλία), του οποίου η λογική κατάληξη είναι ο προαναγγελθείς θάνατος του ευρώ.